ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASI NEDİR? 

İzale-i Şuyu veya Ortaklığın Gİderilmesi davası, paylı veya elbirliği mülkiyetine konu taşınır veya taşınmaz malda ortaklar arasındaki paydaşlığa son vererek kişisel mülkiyete geçişi sağlayan, davanın tüm tarafları için benzer sonuçlar doğuran bir dava türüdür.

TMK 698. Maddeye göre;

   Hukuki bir işlem gereğince veya paylı malın sürekli bir amaca özgülenmiş olması sebebiyle paylı mülkiyeti devam ettirme yükümlülüğü bulunmadıkça, paydaşlardan her biri malın paylaşılmasını isteyebilir. Paylaşmayı isteme hakkı, hukuki bir işlemle en çok on yıllık süre ile sınırlandırılabilir. Taşınmazlarda paylı mülkiyetin devamına ilişkin sözleşmeler, resmi şekle bağlıdır ve tapu kütüğüne şerh verilebilir. Uygun olmayan zamanda paylaşma isteminde bulunulamaz.

Ortak malın taksimi, aynen mümkün olmuyor ise, mahkemece satılarak bedellerinin paylaştırılacağı, Türk Medeni Kanun’un 699 maddesinde düzenlenmiştir. İzale-i Şuyu davasında temel amaç, ortaklar arasında çıkan anlaşmazlıkların ve uyuşmazlıkların, mahkeme yolu ile ortaklığın giderilerek çözülmesidir. Söz konusu taşınmazın bölünebilir nitelikte olması halinde, mahkemece taşınmazın aynen paylaştırılmasına, aksi durumda, açık arttırma yolu ile satılmasına karar verilir.

ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASININ ÖZELLİKLERİ

• Davanın açılabilmesi için öncelikle paylı veya elbirliği ile mülkiyet hallerinde ortaklık bulunan taşınmaz/taşınır bir mal bulunmalıdır.
• Bu dava, tek bir paydaş tarafından açılabileceği gibi, bir çok paydaş tarafından da açılabilir.
• Ancak unutulmamalıdır ki, dava açmadan, tüm paydaşların anlaşması halinde de eşya üzerindeki ortaklık anlaşma yoluyla giderilebilir. 
• Bu dava, paydaşların anlaşamaması hallerinde, ortaklığa son vermek isteyen paydaş/paydaşlar tarafından diğer paydaşlara karşı açılacaktır.
• Davanın sonuçları, tüm paydaşlar için aynı veya benzer sonuçlar doğurur, davanın kazananı / kaybedeni yoktur.
• Gene bu özelliğinden dolayı, dava açarken yapılan masraflar ve vekalet ücretleri, tüm paydaşlardan  payları oranında alınacaktır.

ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME

Görevli Mahkeme:

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun “Sulh hukuk mahkemelerinin görevi” başlıklı 4. maddesinin b bendinde; “Sulh Hukuk Mahkemelerinin taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davalarda görevli mahkemeler olduğu” düzenlenmiştir. Bu sebeple bu tür davalar, Sulh Hukuk Mahkemelerinde açılması yasa gereğidir.

Yetkili Mahkeme:

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun “Taşınmazın aynından doğan davalarda yetki” başlıklı 12. Maddesinde; “taşınmaz üzerindeki ayni hakka ilişkin veya ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek davalar ile taşınmazın zilyetliğine yahut alıkoyma hakkına ilişkin davalarda, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinin, kesin yetkili olduğu düzenlenmiştir. Buna göre ise, hakkında paydaşlığın giderilmesi davası açılacak olan taşınmaz, hangi il ya da ilçe sınırlarında ise o yer Sulh Hukuk Mahkemesi yetkilidir. 

ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ NASIL YAPILIR ? 

TMK m. 699/III hükmüne göre “Bölme istemi durum ve koşullara uygun görülmezse ve özellikle paylı malın, önemli bir değer kaybına uğramadan bölünmesine olanak yoksa, açık artırmayla satışa hükmolunur. Satışın, paydaşlar arasında artırmayla yapılmasına karar verilmesi, bütün paydaşların rızasına bağlıdır.” 

Madde metninden anlaşıldığı üzere, ortaklığın giderilmesi iki türlü mümkündür.

AYNEN TAKSİM SURETİYLE ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ

Bunlardan ilki, aynen taksim suretiyle ortaklığın giderilmesidir. Paydaşlardan birinin talebi üzerine, hakim koşullar inceleyerek dava konusu malın bölünme suretiyle paylaştırılıp paylaştırılamayacağını inceler. Paylar arasında dengesizlik bulunması durumunda, denkleştirme yapılarak eksik pay alan paydaş lehine paraya hükmedebilir.

Eğer söz konusu mal taşınmaz bir bina ise, asıl olan her bir paydaşa bir bağımsız bölüm düşmesidir. Bu da, taşınmaz üzerinde kat mülkiyeti kurularak mümkün olabilmektedir.

Mahkemece malın aynen bölünerek paylaştırılmasına karar verilebilmesi için taşınmazın yüzölçümü, niteliği, pay ve paydaş sayısı ve tarım arazilerinin niteliği ile imar mevzuatına göre aynen taksimin mümkün olup olmadığının araştırılması gerekir. Taşınmazın önemli ölçüde bir değer kaybına uğraması söz konusu ise aynen bölünerek paylaştırılmasına karar verilemez. Keza paydaşlar rıza göstermedikleri takdirde taşınmazın bir bölümü paylı bırakılamaz.

Eğer aynen taksim mümkün değilse, veya olayın özelliğine göre hakim bunu uygun görmezse, paydaşlığın taşınmazın açık arttırmayla satışa sunulması yoluyla giderilmesine karar verilir.

SATIŞ SURETİYLE ORTAKLIĞIN GİDERİLMESİ

Taşınmazın aynen taksimi mümkün değilse ortaklığın satış suretiyle giderilmesine karar verilir. Taşınmaz malın satışı, mahkeme vasıtasıyla değil satış memurluğu veya icra dairesi marifetiyle yapılır. 

Tüm paydaşlar bir araya gelerek satışın ortaklar arasında yapılması hususunda oybirliğiyle anlaştıkları takdirde satış yalnızca ortaklar arasında yapılır. Aksi halde, satışın açık artırma yoluyla yapılması gerekmektedir.

Paydaşlığın (ortaklığın) satış yoluyla giderilmesi halinde dava konusu taşınmaz üzerinde bina, ağaç v.s. gibi bütünleyici parçalar (muhdesat) varsa bunların arzla birlikte satılması gerekir. Ancak muhdesatın bir kısım paydaşlara (ortaklara) ait olduğu konusunda tapuda şerh varsa veya bu hususta bütün paydaşlar ittifak ediyorlarsa ve muhdesat arzın değerinde bir artış meydana getiriyorsa bu artışın belirlenmesi için dava tarihi itibariyle arzın ve muhdesatın değerleri ayrı ayrı tespit edilir. Belirlenen bu değerler toplanarak taşınmazın tüm değeri bulunur. Bulunan bu değerin ne kadarının arza ne kadarının muhdesata isabet ettiği yüzdelik ( %… ) oran kurulmak suretiyle belirlenir. Satış sonunda elde edilecek bedelin bölüştürülmesi de bu oranlar esas alınarak yapılır. Muhdesata isabet eden kısım muhdesat sahibi paydaşa, geri kalan bedel ise payları oranında paydaşlara (ortaklara) dağıtılır.